مسأله صفات.خدا و کیفیت اتصاف ذات الهی به آنها از مسائل اساسی معرفتی در باب مبدأ شناسی است. ابو علی جبائی معتزلی معتقد است ذات خدا، نائب مناب صفات.خدا است، زیرا انکار اوصاف الهی به دلیل اتقان صنعش جایز نیست ولی چون واقعیت صفت، قیام به غیر است نه عینیّت، این قول صحیح نیست؛ چون سر از نفی مطلق در می آورد و برخی همچون اشاعره و معتزله به ترتیب قائل به زیادت قدیم یا زیادت حدوثی شده و به اثبات صفات.رأی داده اند؛ زیرا اصولاً ذات خدا را نباید خالی از کمالات وجودی دانست. این دو قول نیز صحیح نمی باشد زیرا تعدد قدما یا نیاز، لازم می آید. در این میان شیعه علاوه بر اثبات صفات. به نفی صفات.زاید و حدوثی نیز پرداخته که این مقاله در صدد است به صورت توصیفی و تحلیلی و به روش کتابخانه ای نشان دهد نه تنها تعارضی در بین نیست بلکه بهترین نظریه می باشد.

درباره صفات.ذاتی خداوند دو دیدگاه عمده وجود دارد. فلاسفه اسلامی قبل از صدرا و متکلمان امامیه عینیت صفات.و ذات را برگزیدند. دسته ای از متکلمان غیر امامیه مانند اشاعره و کرامیه قائل به زیادت صفات.بر ذات شدند صدرالدین شیرازی با رد کردن دیدگاه متکلمین غیر امامیه ادعای فلاسفه و متکلمان امامیه قبل از خود را که تنها با مبنا قرار دادن بساطت ذات، کثرت صفات.را از ذات واجب نفی کردند، برگزید و ادعای عینیت صفات.و ذات در تحقق خارجی را مطرح کرد. وی ضمن تشبیه رابطه صفات.و ذات به رابطه معقولات ثانی فلسفی و وجود، و با استفاده از حیثیت تقییدیه کیفیت عینیت صفات.و ذات را بیان کرد. صدرا در مقام تصدیق و اثبات علاوه بر بیان محذورات زیادت صفات.بر ذات و شکل دادن آنها در قالب قیاس استثنائی، استدلال های دیگری را اقامه کرد که با استفاده از مبانی خاص فلسفی خود نظیر اصالت و تشکیک وجود به اثبات مدعای خویش نائل آمد. به مناسبت طرح بحث صفات.ذات، صفات.اضافی، سلبی و فعلی هم بررسی شد که با تحلیل صدرا صفات.اضافی و سلبی عین ذات واجب هستند.

درباره رابطه «صفات.ذاتی» با «ذات حق» سه دیدگاه مهم وجود دارد. اشاعره به زیادت وجود صفات.بر وجود ذات حق و تخالف معانی آنها با هم و با ذات حق معتقدند، عموم فلاسفه به عینیت موجودیت حقیقی صفات.با وجود ذات حق و در عین حال، به تخالف معانی آنها با هم و با ذات حق قائلند و عرفا به بیصفتی ذات حق، هم معنایی صفات.و ذات، موجودیت بالعرض صفات.متخالف المعنی به عین وجود حق و تاخر آنها از ذات حق باور دارند. بنظر میرسد بر خلاف دیدگاه اشاعره و فلاسفه، که هر دو گرفتار اشکالات عقلی و نقلیند، حقانیت دیدگاه عرفا با شواهد عقلی و نقلی فراوان قابل اثبات است.

اتصاف ذات الهی به صفات.ثبوتی حقیقی و نحوه سازگاری آن با بساطت ذات، مهم ترین چالشی است که از گذشته دور، کانون بررسی الهی دانان ادیان ابراهیمی بوده، در پاسخ آن، دیدگاه هایی نظیر «زیادت صفات.بر ذات»، «نیابت ذات از صفات. و «عینیت صفات.حقیقی با ذات» مطرح شده است. دیدگاه اخیر که مورد پذیرش اندیشوران زیادی در الهیات یهودی، مسیحی و اسلامی قرار گرفته، همواره در هاله ای از ابهام بوده و تفسیرهای مختلفی برایش ذکر شده است که جستار حاضر به تقریر و ارزیابی مهم ترین آن ها می پردازد. از رهگذر این جستار آشکار می شود که صدرالمتالهین با بهره گیری از مبانی حکمت متعالیه به ویژه نحوه تحقق مفاهیم فلسفی و اندماجی انگاری آن ها در ذات، تفسیر ژرفی از این نظریه ارایه نموده که ضمن پذیرش تغایر مفهومی صفات.و ذات و نفی سلبی انگاری صفات.ثبوتی، آن ها را به عین وجود ذات و با حیثیت اندماجی آن موجود می داند.

توحید صفات.، بیان گر رابطه صفات.ثبوتی حقیقی با ذات الهی است و در آن سه دیدگاه کلی مطرح می شود: زیادت صفات.بر ذات (دیدگاه اشاعره)، نیابت ذات الهی از صفات.(دیدگاه معتزله) و عینیت صفات.با ذات الهی (دیدگاه امامیه). امیرالمؤمنین× در خطبه اول نهج البلاغه، کمال اخلاص را نفی صفات.از ذات الهی می داند: «کَمَالُ الْ إِخْ لَاصِ لَهُ نَفْ ی الصِّفَاتِ عَنْ هُ». تفسیرهای متعددی در تبیین این روایت، عرضه شده که نوشتار حاضر، با روش توصیفی تحلیلی، به تبیین و ارزیابی مهم ترین آنها پرداخته است. از رهگذر این جستار، مشخص می شود که در توحید صفات.، تغایر مفهومی صفات.با ذات الهی و اتحاد مصداقی صفات.با ذات الهی مورد اتفاق اند؛ چنان که صفات.فعلی، سلبی و ثبوتی اضافی الهی نیز خارج از محل بحث و زاید بر ذات الهی اند و تنها صفات.حقیقی داخل در محل بحث اند. تعبیر «نفی صفات. در فرمایش امیرالمؤمنین×، بیان گر دیدگاه عینیت صفات.با ذات الهی است.

مسئلۀ اصلی توحید این است که یگانگی ذات خداوند چگونه با کثرت صفات.او سازگاری دارد؟ آیا خداوند دارای صفات.است یا خیر؟ اگر صفتی ندارد، پس صفات.سمعی چیست. اگر دارای صفات.است چه رابطه ای با ذات دارند و چگونه می توان از ذات و صفات.و ساحت الهی سخن گفت؟ دو گونۀ الهیات تنزیهی و تشبیهی در پاسخ به این پرسش ها شکل گرفته و هر یک منجر به برخی محذورات عقلانی شده که نتوانسته اند از عهدۀ حل آنها برآیند. گرچه ممکن است تفکیک حقیقت و مجاز نزد معتزله و در موارد اندکی نزد اشاعره بتواند همچون راه حلی موضعی عمل کند، اما راه حل قابل دفاعی نیست و به تبیین دیگری نیاز دارد. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی می کوشد رویکرد متافیزیکی معتزله و اشاعره به صفات.را در قالب سه مسئله به ترتیب منطقی بیان کند: آیا صفات.هستی شناختی اند یا معناشناختی؟ از سنخ معانی واقعی اند یا نام و اقوال اند؟ الهی اند یا انسانی؟ پژوهش حاضر بر این است که از رهگذر تفکیک های سه گانه مذکور و ارائه تبیین نوینی از رویکرد معتزله به راه حل بهتری برسد. به طور خلاصه، هرچند اشاعره صفات.را هستی های دارای معانی واقعی و پیشازبانی می دانند که خداوند خود را با آن صفات.وصف می کند و به صورت توقیفی توسط خداوند از طریق وحی و سمع به انسان رسیده اند، تدقیق در اندیشه معتزله نشان می دهد که صفات.اموری معناشناختی از سنخ نام و اوصاف زبانی و انسانی اند و به صورت عقلی از طرف انسان به خداوند نسبت داده می شوند.

در آثار علامه طباطبایی، دست کم سه دیدگاه متفاوت درباره نحوه اتصاف ذات الهی به صفات.فعل مشاهده می شود: عینیت صفات.فعل با ذات، زیادت صفات.فعل بر ذات، و عدم اتصاف ذات به صفات.فعل، چه به نحو زیادت و چه به نحو عینیت. حال پرسش این است که آیا او به سه دیدگاه متعارض در این باره باور داشته، یا این دیدگاه های سه گانه، متعارض نیستند و با یکدیگر جمع می شوند؟ به نظر می رسد این سه دیدگاه، بر مبنای اعتبارات متفاوت شکل گرفته اند و در طول یکدیگر قرار دارند. بنابراین با تفکیک اعتبارات می توان این سه دیدگاه را سازگار دانست: یعنی دیدگاه عینیت بر پایه اعتبار حقیقه صفات.فعل شکل می گیرد، دیدگاه زیادت بر اعتبار رقیقه صفات.فعل و نگاه وحدت انگار به آن ها استوار است، و دیدگاه عدم اتصاف نیز از نگاه کثرت انگار به فعل سرچشمه می گیرد.

این نوشتار به دنبال پاسخ گویی به پرسش اصلی «رابطۀ بین ذات و صفات.الهی از منظر فخر رازی چگونه است؟» شکل گرفته است. پژوهش حاضر با محور قراردادن صفات.ذات، بررسی های خود را پیش برده است. یافته های پژوهش عبارت اند از: فخر رازی بسیاری از مسائل مطرح شده پیرامون صفات.الهی را به مباحث لفظی فرو کاسته است و از این رهگذر می کوشد اختلافات کلامی مربوط به این مسئله را به حداقل برساند؛ اما او این راهکار را در موارد بسیاری رعایت نمی کند و بررسی های وجودشناسانۀ بسیاری در رابطه صفات.و ذات انجام داده است. فخر رازی ضمن دلایل کلی و خاص هر صفتی، سعی در رد عینیت ذات و صفات.دارد. او دلایل رد عینیت را کافی نمی داند و در مواردی به عینیت متمایل می شود؛ اما همچنان در جایگاه متکلمی اشعری از غیریت دفاع می کند. فخر رازی برای ایجاد وفاق میان این دیدگاه ها غیریت صفات.الهی با ذات را نظریۀ مختار خود بر می گزیند؛ اما برای حل مشکلات آن با بیان قیام صفات.به ذات به عنوان نحوه غیریت، در واقع خالقیت ذات برای صفات.را می پذیرد و خود را به عرفا بسیار نزدیک می نماید

موضوع مقاله حاضر تحلیل و بررسی رابطه ذات و صفات.حق تعالی است. در این نوشتار، فرضیه عینیت مصداقی صفات.و ذات حق تعالی به ثبوت میرسد و فرضیه های رقیب یعنی فرضیه های سلبی، نیابت، حال و زیادت صفات.بر ذات، ابطال می شوند. هدف اصلی طرح مساله، نقد نظریات در بحث رابطه ذات و صفات.باری تعالی و تبیین نظریه توحید صفات. است. روش انجام تحقیق، توصیفی، تحلیلی و انتقادی است. مهم ترین نتایجی که این مقاله به آنها دست یافته است، عبارت اند از بطلان نظریه سلبی صفات. بطلان نظریه نیابت (تعطیل و نفی)، بطلان نظریه حال، بطلان نظریه زیادت صفات.برذات، تبیین نظریه عینیت مصداقی صفات.و ذات و تبیین نظریه توحید صفات. که بر نظریه عینیت مصداقی صفات.و ذات، منطبق است.

تاملی نو در نظریه عینیت ذات و صفات.الهی چکیده: کیفیت رابطه ذات و صفات.الهی، از مهمترین مباحث خداشناسی است. یکی از اقوال پر طرفدار در این زمینه، عینیت ذات و صفات.است که به نوبه خود به دو شاخه عینیت مفهومی و عینیت مصداقی تقسیم می شود. از آنجا که عینیت مفهومی قولی نادر است بیشتر مباحث نوشتار پیش رو حول محور عینیت مصداقی سامان یافته است. در این مقاله، ابتدا به مفهوم شناسی عینیت مصداقی پرداخته شده است سپس سعی در استقراء تمام ادله عینیت مصداقی شده است. در بخش ارزیابی، عینیت به لحاظ مفهوم شناسی، امری متناقض و تک تک ادله اثبات عینیت مصداقی نیز مورد خدشه قرار گرفته اند. در پایان، این نظریه پذیرفته شده است که عقل و شرع بر اتصاف خداوند به جمیع اوصاف کمالی شهادت می دهند ولی کیفیت اتصاف خداوند به این صفات. امری است که فهم آن از محدوده عقل بشر-که هیچ تجربه ای از ساحت وجوبی نداشته و همواره در دایره امکان زیسته است-خارج است؛ بنابراین، قول مختار، اذعان به اصل اتصاف و سکوت درباره نحوه اتصاف می باشد.